Skucha na SMOC ariba Aworaki (RNW)

For di tempu di renobashon estatal direpente Hulanda a atkirí tres isla tropikal presioso denter di su frontera nashonal. Ademas ta islanan ku ta kompletamente diferente di Hulanda tratando di klima, naturalesa i organisashon. Pero ku tambe tin di aber ku problemanan ambiental i klimatológiko. Un desafio pa stipuladónan di maneho.

‘Saba ta un paraíso den Reino hulandes. E tin selva tropikal, e seru di mas haltu di Hulanda ta pará einan i su mundu supmarino ta ròntùit tremendo.’
Arjan Linthorst ta kímiko i miembro di direktiva di SMOC i su wowonan ta bria ora ku papia di bunitesa di Antia, sobretodo di Saba.

Aparentemente Saba i Boneiru ta e islanan ku mas ta traha riba nan maneho ambiental. Boneiru por ehèmpel a sera parti di su zona kostal pa sambuyadó, moda ku naturalesa por sigui su kurso den tur trankilidat. Saba ta atraé barku krusero chikí konsientemente  i ta invertí den turismo ekolóhiko. Sabí pasó ta nèt e hendenan ku pòtmoni yen di plaka ta biaha ku barku chikí eksklusivo.

Papel mas prominente
Noshon ambiental ta diferensha di isla pa isla, Linthorst ta atmití. Pero mayoria antiano no sa mashá di medio ambiente i klima. E ta kompar’é a base di e kantidat di shushi di kaya. ‘Na Saba tin muchu ménos shushi pafó ku na Kòrsou, meskos ta konta pa Sint Eustatius. Na Sint Maarten i Boneiru tin basta potoshi ainda, pero ta Kòrsou t’esun mas shushòu. Ounke ku e situashon di último 15 aña a drecha.’

Na tur isla maneho ambiental ta supos di hunga un papel mas prominente. ‘Ta p’esei Antia mester pèrkurá pa emishon di CO2 (dióksido di karbon) pa kada habitante baha drástikamente.’

Refineria Isla
Apesar di e kantidat abou di habitante, Antia ta bastante shushòu. Segun un rapòrt di 2009 di Carbon Dioxide Information Analysis Center, Antia den su totalidat tabata pará riba puesto number tres di tòp 10 di mayor emishon di CO2 pa kada miembro di poblashon. Ta estadonan petrolero Qatar en Kuweit so tabata pió.

E kousa prinsipal ta refineria Isla na Kòrsou. For di aña 2000 ku a lanta Stichting Schoon Milieu op Curaçao (SMOC) e ta maha na kabes di Isla. SMOC ta bisa ku e refineria ta okashoná daño serio visibel na medio ambiente i salubridat públiko.

Na 1985, tempu ku Shell a bende e refineria pa un florin, a añadí e klóusula ku no por reklamá e kompania pa eventual daño na medio ambiente. Pa e motibu akí limpiamentu di e lago di asfalt na e fábrika ta pa kuenta di gobièrnu di Kòrsou. ‘Nan tabata sa ku e refineria tabata sòru pa problema, pero no tabatin otro opshon’, asina Linthorst ta konta. Siere di e refineria lo tabata funesto pa kupo di trabou.

Kasonan hudishal
E kurasoleñonan mes ta rebeldiando tiki tiki, pasó nan ta teme pa nan trabou. Ta p’esei Hulanda tin e obligashon di yuda, segun e miembro di direktiva di SMOC. ‘Hulanda mester hasi uzo di e funshon di garantia. Es desir ku ora ta trata di gobernashon inkompetente, gobièrnu sentral mester intervení.’

SMOC ta metí den vários kaso hudishal i e ta haña ku dinamismo di Hulanda no ta mashá di gaba. ‘Si no hasi pa kaba, nos ta bai Korte oropeo pa Derechi di Hende. Anto kisas nos lo demandá estado hulandes. E ora ei por ta minister Donner (Asuntunan Interno i Relashonnan den Reino) hasi un tiki mas purá.’

Edukashon di Naturalesa
Awor ku Hulanda ta responsabel pa Islanan BES, kisas lo bin algun kambio riba terenu di medio ambiente i klima, asina Linthorst ta spera. Medidanan no tin mester di stroba progreso ekonómiko. Al kontrario:  Ref di koral ta sumamente vulnerabel pa keintamentu i asidifikashon di awa di laman (e ta bira zür), konsekuenshanan importante di kambio di klima. Lo kumbiní ekonomia si limitá daño den naturalesa.

Pero e noshon akí mester desaroyá. Ku enseñansa por kontribuí ku esaki el a ripará durante un proyekto en koperashon ku Carmabi, e sentro di investigashon marino na Kòrsou. Much’i skol a drenta aw’i laman, armá ku snòrkel i buki pa anotá kos, pa opservá konglomerashon di piská alrededor di ref. A publiká nan investigashon den School Science Review .

‘Mi tin gana di mira un tipo di organisashon asina lanta for di tera na tur isla. Pa plaka drenta pa formashon di dosente, i pa tur alumno haña e oportunidat pa mira kon bunita e islanan ta. No bou di awa so, sino riba tera tambe. E or’ei sí nos ta trahando riba noshon ambiental.’

Tradukshon: Sharon Cicilia di Redakshon Aworaki

Reacties zijn gesloten